بررسی مفهوم سنت در دو قرن نخست هجزی

چکیده: جهت کشف معنای سنت از دو راه تاریخ انگاره و معناشناسی اقدام گردیده و تلاش شده از برآیند این دو روش به معنای مقصود از مفهوم دست پیدا کرد. معناشناسی سنت با توجه به کاربردهای روایی و قرآنی و بر اساس روش جانشینی و همنشینی صورت پذیرفت. واژه سنت در روایات به معانی قانون و ضابطه، نظر و عقیده، سیره نهادینه شده در میان آحاد اجتماع در روایات وارد شده است. البته سنت در سه مورد در تقابل معنایی با واژه ای دیگر قرار گرفته است که این خود در فهم معنایی سنت موثر است که عبارتند از: سنت در مقابل بدعت، سنت در مقابل واجب، سنت در مقابل کتاب. این واژه در کاربردهای قرآنی خویش در معانی قانون(طریقه و روش)، آداب و رسوم زندگی، امری ثابت و تکرار پذیر نیز استعمال شده است. در نگاه انگاره ای به مفهوم سنت و تطابق معنای آن با قبل از اسلام دریافتیم سنت همان قانونی است که بر اثر توافق همگانی که در میان افراد جامعه ایجاد می کند بستری برای دوام و استمرار آن حکم را در درون جامعه مهیا می سازد. سه مولفه معنایی سنت که عبارتند از: قانون، شفاهی بودن و ثابت بودن در هر دو نظام (قبل و بعد از اسلام) مشترک می باشند. به هر روی، معنای برداشت شده از سنت نبوی با لحاظ اینکه مسلمانان موظف بودند بر اساس این سنت عمل کنند، اگرچه در عمل عدول از سنن جاهلی محسوب می شود، ولی در معنای سنت، نشان دهنده حفظ کلیت آن معناست. تغییرات معنایی سنت در بستر بوم های حدیثی مدینه، مکه، بصره و کوفه شکل گرفت. نخستین معنای سنت توسط اصحاب اثر مثابه سخنان پیامبر(ص) و صحابه و تابعین وسیره مسلمانان(بلاغات) معنا کردند. اصحاب حدیث گسترده بودن و نظام گسیختگی این معنا را درک کرده و به محدود نمودن دایره سنت پرداختند. سپس با ظهور اصحاب ارایت، سنت به معنای ایجاد فقهی تقدیر گرا و نظام مند شکل گرفت. در ادامه اصحاب رای کوشیدند با تکمیل کار ناتمام اصحاب ارایت، سنت را به معنای نظام فقهی تدوین یافته با گرایش به رای گرایی پایه گذاری نمایند. در پایان نیز شافعی با گرایش به اصحاب حدیث توانست با در هم شگستن نظام بوم گرایی، سنت را به معنای احادیث مرفوع تغییر دهد. امام صادق(ع) به جهت همزمانی با جریانات مذکور، به نقد هر دو دیدگاه اصحاب حدیث و اصحاب رای پرداخته و نقاط ضعب مکاتب ایشان را گوش زد نموده و معنای صحیح از سنت را بیان نموده اند. کلیدواژه ها: سنت، قانون، اصحاب حدیث، اصحاب رأی، بوم